Zijn roggen platte haaien?

In de vorige blogpost hadden we het voornamelijk over de plek van haaien en roggen als groep binnen een marien voedselweb. Maar hoe verwant zijn haaien en roggen eigenlijk aan elkaar? En als we het over haaien hebben, horen daar de roggen, ofwel ‘platte haaien’ dan ook bij? Haaien en roggen zijn meer verwant aan elkaar dan je misschien zou denken.

Vissen waarvan het skelet helemaal is opgebouwd uit kraakbeen heten kraakbeenvissen (Chondrichthyes; in het Grieks betekent knondros kraakbeen en ikhtus vis¹). De kraakbeenvissen worden vervolgens onderverdeeld in de chimaera’s (‘draakvissen’ of Holocephali) en de elasmobranchen (Elasmobranchii). De elasmobranchen hebben 5 tot 7 kieuwopeningen en hebben een huid die is opgebouwd uit kleine ‘tandjes’². Deze groep is vervolgens weer onderverdeeld in haaien en roggen.

Het duidelijkste verschil tussen haaien en roggen, is dat de meeste haaien een cylindervormig lichaam hebben en roggen platter zijn. Door het afgevlakte lichaam van roggen zijn hun borstvinnen groter en samengevoegd met de kop, waaraan zij hun unieke lichaamsbouw en zwemwijze danken. Maar er zijn nog meer verschillen. Zo hebben roggen hun kieuwopeningen aan de onderzijde van het lichaam en hebben haaien deze aan de zijkant van het lichaam.

Over het algemeen zijn roggen wat gespecialiseerder in hun voedsel, waardoor hun verspreiding vaak is aangepast aan kleinere verspreidingsgebieden. Doordat haaien veel mobieler zijn en niet zo dicht bij de zeebodem leven, is hun verspreiding in het algemeen vaak groter ^2,3.

Er zijn verschillende soorten waarbij het verwarrend is of het nu een haai of een rog is. Bijvoorbeeld de zaagvissen en zaaghaaien, die allebei hun naam danken aan dezelfde evolutionaire aanpassing van hun lichaam: een zaagachtig uitsteeksel aan de voorkant van hun snuit. Maar zaagvissen zijn roggen, omdat ze hun kieuwen aan de onderkant van het lichaam hebben en de zaaghaaien hebben hun kieuwen gewoon aan de zijkant van het lichaam. Een ander verschil is nog dat de zaaghaaien twee lange baardraden heeft aan de onderkant van de zaag. Zowel zaaghaaien als zaagvissen gebruiken hun zaag voor hetzelfde doel: om prooien mee te vangen^2,4.

Een andere soort die makkelijk te verwarren is, is de zogenaamde haairog, die er uitziet als een combinatie van een zebrahaai (Stegostoma fasciatum) en een gitaarrog (Rhinobatidae). Maar zoals de naam misschien al verklapt is ook dit een rog, want de kieuwopeningen van de rog bevinden zich aan de onderkant van het lichaam.

Haaien en roggen hebben veel overeenkomsten en zijn evolutionair dicht van elkaar verwant, maar door de toename van studies die gefocust zijn op haaien, weten we een stuk minder over de biologie van roggen dan van haaien. We weten dat haaien op late leeftijd geslachtsrijp worden, langzaam groeien en weinig nakomelingen produceren, waardoor deze soorten erg gevoelig zijn voor enige vorm van visserij of habitatvernietiging. Vergelijkende studies uitgevoerd op roggen laten dus nog op zich wachten, maar de studies die er al zijn wijzen uit dat roggen net zo kwetsbaar zijn voor bedreigingen als haaien⁵. Onderzoek van de IUCN Shark Specialist Group wijst zelfs uit dat er meer roggen zijn bedreigd met uitsterven dan haaien.

Het is dus best correct om over roggen te spreken als platte haaien. Net als dat platvissen als gewone vissen aangepast zijn aan een leven op de zeebodem, zijn roggen de platte kraakbeenvissen die zijn aangepast voor een leven dichtbij de zeebodem. Maar volgens het taxonomisch stelsel (waarin wetenschappers alle organismen een naam geven) wordt er officieel nog wel een onderscheid gemaakt tussen haaien en roggen.

• 1. Klimley, A. P. (2013). The Biology of Sharks and Rays. University of Chicago Press.
  2. Last, P. R., White, W. T., de Carvalho, M. R., Séret, B., Stehmann, M. F. W., & Naylor, G. J. P. (Eds.). (2016). Rays of the World (First). New York: Cornell University Press.
  3. Navia, A. F., Mejía-Falla, P. A., López-García, J., Giraldo, A., & Cruz-Escalona, V. H. (2016). How many trophic roles can elasmobranchs play in a marine tropical network? Marine and Freshwater Research, 1–12.
  4. Ebert, D., Fowler, S., & Compagno, L. (2013). Sharks of the World: a fully illustrated guide. Wild Nature Press.
  5. Grubbs, R. D., Carlson, J. K., Romine, J. G., Curtis, T. H., McElroy, W. D., McCandless, C. T., Musick, J. A. (2016). Critical assessment and ramifications of a purported marine trophic cascade. Scientific Reports, 6(February), 20970.

Foto pijlstaartrog en tekst door Guido Leurs