Wanneer we over haaienbescherming spreken wordt iedere keer genoemd dat haaien belangrijk zijn voor het in balans houden van het ecosysteem onder water en dat haaien bedreigd worden door de gevolgen van visserij en het verlies van een leefomgeving met genoeg voedsel en die kan dienen als veilige plek voor voortplanting. Dit is dan ook de basis die iedereen zou moeten weten. Maar vervolgens spreken wij vaak met termen die lang niet iedereen van huis uit kent en om dit allemaal wat begrijpelijker te maken zet ik tien termen op een rijtje waardoor je de principes van haaienbescherming voortaan beter zult snappen.
1. KRAAKBEENVISSEN
Haaien en de verwante roggen zijn kraakbeenvissen, wat inhoudt dat hun gehele skelet uit kraakbeen bestaat en niet uit botten, zoals bij alle andere vissen. In de lange evolutie van haaien, die tot honderden miljoenen jaren terug gaat, zijn zij lichamelijk veel veranderd in vergelijking met andere vissen. Zo hebben zij geen gewone schubben, reguleren zij diepte met hun lever i.p.v. een zwemblaas en planten zij zich anders voort. Omdat zij biologisch zo verschillen met andere zeedieren, zul je haaien en roggen apart moeten behandelen voor goede bescherming en beheer.
2. VOORTPLANTING
In het algemeen planten haaien zich ontzettend traag voort. Het duurt vaak jaren voor de jonge dieren geslachtsrijp zijn, hun draagtijd duurt maanden en per keer krijgen zij slechts enkele jongen. Qua voortplantingssnelheid zijn ze meer vergelijkbaar met grote zoogdieren dan met andere vissen. Verschillende soorten haaien planten zich op verschillende manieren voort. Sommige haaien en de meeste roggen leggen eieren. Maar ook veel haaien zijn levendbarend en krijgen miniatuurversies van zichzelf, die vanaf hun geboorte voor zichzelf moeten zorgen.
3. OVERBEVISSING
Men spreekt van overbevissing wanneer een vissenpopulatie met een grotere snelheid wordt bevist, dan dat zij zich kunnen voortplanten. Omdat haaien zich zo langzaam voortplanten zijn zij dus extra gevoelig voor overbevissing.
4. BIJVANGST
Haaien worden veel gevangen in visserijen die eigenlijk gericht zijn op andere vissoorten. Wanneer zij onbedoeld gevangen worden gooien vissers hen vaak terug, maar dit garandeert hun overleving niet. Omdat er veel minder bekend is over het aantal haaien dat gevangen, maar terug gegooid is, zijn de sterftecijfers van haaien op jaarbasis over het algemeen een flinke onderschatting.
5. VINNEN
De vinnen van haaien zijn een delicatesse op de Aziatische markt en worden gebruikt voor bijvoorbeeld haaienvinnensoep. Het ontvinnen van haaien is het proces waarbij de vinnen van de haai op zee worden afgesneden, waarna de vis vaak nog levend wordt terug gegooid de zee in. Wanneer een haai op land van zijn vinnen wordt ontdaan spreken we officieel niet van ontvinnen, omdat de vis in zijn geheel mee aan land is genomen. In veel landen, waaronder Europa, is het ontvinnen van haaien en roggen al verboden, maar nog lang niet overal.
6. EEZ
De Exclusieve Economische Zone is het water tot 200 zeemijlen uit de kust, waarover een land eigen zeggenschap heeft met betrekking tot visserij en natuurwetten. Binnen de EEZ mag een land dus zelf bepalen of er op haaien gevist mag worden en onder welke voorwaarden. Buiten de 200 zeemijl beginnen de internationale zeeën, waar de regels gelden die zijn afgesproken tussen verschillende landen.
7. Haaienreservaten
Op steeds meer plekken ter wereld begint men met het instellen van zogenoemde Shark Sanctuaries: reservaten waar het verboden is om op haaien te vissen en waar er actief wordt gewerkt om de omgeving voor hen te verbeteren, bijvoorbeeld door het verbieden van bepaalde menselijk activiteiten. In de Nederlandse Cariben is het Yarari-reservaat een voorbeeld hiervan. Eerder schreef ik al over het belang van haaienreservaten.
8. BRUV
Omdat het moeilijk te zien is wat er onderwater rond zwemt, plaatsen onderzoekers camera’s onder water met aas eraan, de zogenaamde Baited Remote Underwater Videos (BRUVs) en laten deze enkele dagen staan. Vervolgens kunnen zij op de beelden zien welke soorten er rondzwemmen. Op deze manier wordt bepaald welke soorten op een bepaalde plek voorkomen. Andere manieren waarop dit wordt bepaald is via vangstgegevens van de visserij en met onafhankelijke visexpedities.
9. MERKEN
Om te kijken waar haaien heen zwemmen en waarvoor zij verschillende plekken gebruiken kunnen zij worden gemerkt. Dit gebeurt meestal door het dier te vangen en een merkje, of zender te plaatsen in de rugvin, of via een kleine incisie in de buikholte. Verschillende typen zenders geven verschillende data, zoals locatie, diepte, temperatuur, snelheid en beweging.
10. IUCN SSG
De International Union for the Conservation of Nature (IUCN) houdt zich bezig met het bepalen van het uitstervingsgevaar van de natuur. Binnen de IUCN heeft er zich een Shark Specialist Group (SSG) gevormd met experts van over de hele wereld die verantwoordelijk zijn voor het categoriseren van de status van alle haaiensoorten. De verschillende categorieën zijn:
Data Deficiënt (niet genoegd bekend), Geen Zorg (Least Concern), Kwetsbaar (Vulnerable), Bijna Bedreigd (Near Threatened), Bedreigd (Endangered), Kritieke Bedreiging (Critically Endangered) en (Lokaal) Uitgestorven (Extinct). Op de website van de IUCN Rode Lijst kun je de criteria vinden voor toewijzing van de verschillende statussen.
Door Linda Planthof
