Eén van de doelen van het Save Our Sharks project is de instelling van haaienreservaten rondom alle zes de Nederlands Caribische eilanden. Het belang van de bescherming van haaien is tegenwoordig alom bekend, zowel vanuit een ecologisch, als sociaaleconomisch oogpunt, maar de wetenschap is nog maar recent aan het bevinden in hoeverre lokale beschermingsmaatregelen, zoals het instellen van reservaten, hieraan bijdragen.
Een marien reservaat is een aangewezen gebied in de zee waar menselijk gebruik wordt uitgesloten. Officieel spreken we alleen van een reservaat wanneer alle visserij en industriële ontwikkeling is uitgesloten, maar afhankelijk van de doelstelling kan dit lichtelijk afwijken. Een mariene reservaat verschilt van een marien park of zogenaamde Marine Protected Area door het feit dat in laatstgenoemden bepaalde visserijen en menselijke activiteiten vaak nog worden toegelaten, al dan niet gereguleerd. Het doel van mariene reservaten kan uiteenlopen van het verbeteren van een geheel ecosysteem, zoals bijvoorbeeld bij delen van het Great Barrier Reef, of voor een bepaalde groep dieren, zoals het aangekondigde Yarari reservaat voor haaien en zeezoogdieren.
De ecologische effecten van mariene reservaten zijn zeer complex en specifiek per gebied, maar over het gebruik van reservaten als middel om soorten te behouden zijn er bepaalde uitspraken wel te doen. Een nieuwe meta-analyse van Marissa Baskett en Lewis Barnett [1], die binnenkort gepubliceerd zal worden, wijst uit dat mariene reservaten in het algemeen ervoor kunnen zorgen dat de dieren die erin leven ouder en groter worden, dat populaties groter worden en dat er meer biodiversiteit en genetische diversiteit behouden blijft. Maar het effect op specifieke soorten kan een volledig anders beeld schetsen. Zo kan de toename van een bepaalde jager op zijn beurt bijvoorbeeld zorgen voor een afname van zijn prooi. Of kan de groei van één groep dieren leiden tot de afname van een ander, omdat zij meer moeten concurreren voor voedsel. Wetenschappers beargumenteren dan ook dat het effect van lokale beschermingsmaatregelen nooit per enkele soort bekeken moeten worden, maar zo veel mogelijk naar het ecosysteem als een geheel.
Verschillende onderzoeken die hebben gekeken naar het effect van lokale gebiedsbescherming op haaienpopulaties wijzen uit dat het plaatselijk uitsluiten van visserij een positief effect kan hebben op de hoeveelheid aanwezige haaien [2]. Dit betreft met name haaiensoorten met een klein leefgebied, want hoe meer tijd zij doorbrengen in het beschermde gebied, hoe kleiner de kans is dat zij erbuiten worden gedood door vissers. Haaien die over lange afstanden migreren zijn daarom ook vaak moeilijker te beschermen. Voor deze soorten is het de uitdaging om te bepalen welke leefgebieden ze gebruiken om jongen te krijgen of voedsel te zoeken en deze te beschermen. In de Nederlandse Cariben zijn de Caribische rifhaai, citroenhaai en zusterhaai voorbeelden van soorten die veel op één plek verblijven. Wanneer zij jongen krijgen doen ze dit zelfs vaak op dezelfde plek als waar zij zelf zijn geboren. Lokale bescherming van dergelijke plekken zou dus goed kunnen bijdragen aan de overleving van die soorten.
Maar omdat haaien zich maar zelden binnen landsgrenzen blijven bevinden is de verbinding tussen beschermde gebieden ook belangrijk. Verschillende landen kunnen zorgen voor een netwerk van beschermde gebieden en zo proberen het maximale van het leefgebied van rondzwemmende soorten te beschermen. Zo zullen de Nederlands Caribische eilanden niet alleen onderling goed moeten samenwerken, maar ook met de andere landen om hen heen.
-
Baskett, M.L. & Banett, L.A.K. (2015) The Ecological and Evolutionary Consequences of Marine Reserves. Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics. DOI: 10.1146/annurev-ecolsys-112414-054424
Knip, D.M., Heupel, M.R., Simpfendorfer, C.A. (2010) Evaluating marine protected areas for the conservation of tropical coastal sharks. Biological Conservation, 148: 200-209.
White, E.R., Myers, M.C., Flemming, J.M., Baum, J.K. (2015) Shifting elasmobranch community assemblage at Cocos Island—an isolated marine protected area. Conservation Biology, 29 (4): 1186-1197.
Door Linda Planthof
